visit tracker
Σταύρος Ζουμπουλάκης Κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό στη Γαλλία ένας θρησκευτικός Άτλας (L’Atlas des religions [2007], σ. 196), συνέκδοση του περιοδικού La Vie και της εφημερίδας Le Monde, με τη δηλωμένη μάλιστα πρόθεση να ενημερώνεται και να επανεκδίδεται τακτικά. Περιέχει 200 χάρτες και αναλυτικά αριθμητικά δεδομένα για όλες τις Θρησκείες και ομολογίες του πλανήτη. Απώτερη επιδίωξη άλλωστε αυτού του Άτλαντα είναι η αποτύπωση της γεωπολιτικής διάστασης του θρησκευτικού φαινομένου, εξαιρετικά σημαντικής όσο και μεταβαλλόμενης σήμερα. Πολλά και χρήσιμα λοιπόν είναι εκείνα που μπορεί να πληροφορηθεί κανείς από τούτο τον Άτλαντα και, κυρίως, πώς μοιράζονται οι διάφορες θρησκείες και ομολογίες κατά χώρα.
Μαθαίνουμε, επί παραδείγματι, ότι η Νιγηρία είναι η δεύτερη, μετά την Αμερική, προτεσταντική χώρα του πλανήτη (η τρίτη, αν συναριθμήσουμε και το αγγλικανικό Ηνωμένο Βασίλειο, πάνω πάντως από τη Γερμανία, την πατρίδα του προτεσταντισμού), ότι οι χριστιανοί είναι περισσότεροι από τους βουδιστές στη Νότια Κορέα και ότι στην Ινδία ο βουδισμός αντιπροσωπεύει μόλις το 1% του συνολικού πληθυσμού (ο βουδισμός και η Ορθοδοξία γνώρισαν κατά τον 20o αιώνα τη μεγαλύτερη αριθμητική υποχώρηση, λόγω του κομμουνισμού που αναπτύχθηκε ή επιβλήθηκε στις χώρες τους), ότι, ενώ στην Ασία συνολικά οι χριστιανοί μειοψηφούν (4%), στις Φιλιππίνες ειδικά ανέρχονται στο 90% του πληθυσμού, ότι η Ινδονησία, η πρώτη μουσουλμανική χώρα του πλανήτη, μαζί με το Πακιστάν, την Ινδία και το Μπαγκλαντές συγκεντρώνουν τον μισό μουσουλμανικό πληθυσμό της γης, ότι στην Αφρική ένας στους τρεις είναι μουσουλμάνος, με πρώτες χώρες την Αίγυπτο και τη Νιγηρία (50%, όπου και συγκρούσεις με τους χριστιανούς) ή, τέλος, μαθαίνουμε πώς επιμερίζονται σε ρεύματα και τάσεις οι Εβραίοι του Ισραήλ και της Αμερικής (στην οποία οι μεταρρυθμιστές συγκεντρώνουν τη σχετική πλειοψηφία με 35%, 1.500.000 δηλαδή, και αριθμούν πάνω από 200 γυναίκες ραβίνους —ενώ υπάρχουν μόλις 4 στο Ισραήλ). Όποιος θεωρούσε ότι το μεγαλύτερο χριστιανικό προσκύνημα είναι της Παναγίας της Λούρδης (6.000.000 προσκυνητές το 2006) μαθαίνει ότι υπολείπεται κατά πολύ της Παναγίας της Γουαδαλούπης στο Μεξικό (15.000.000), ενώ το μεγαλύτερο του κόσμου είναι το Ινδουιστικό του Kumbh Mela. που οδηγεί στους δρόμους 24.000.000 προσκυνητές —η διάσημη Μέκκα αριθμεί μόλις 2.500.000.
Ο χριστιανισμός λοιπόν δεν τα πάει καθόλου άσχημα σήμερα στον κόσμο. Σε δύο δισεκατομμύρια ανέρχονται οι χριστιανοί όλων των ομολογιών, και το 2050 προβλέπεται να φτάσουν τα τρία δισεκατομμύρια (έναντι 2,229 δισ. των μουσουλμάνων). Ο χριστιανισμός είναι η μόνη πραγματικά παγκόσμια θρησκεία, απλωμένη σε όλες τις ηπείρους —το Ισλάμ το όποιο έπεται, μολονότι αριθμεί 4.000.000 πιστούς στη Β. Αμερική, απουσιάζει ολότελα από τη Λατινική Αμερική.
Έχει συμβεί όμως μια ουσιώδης αλλαγή στη γεωγραφία του χριστιανισμού: έχει μετατεθεί ο άξονας από την Ευρώπη και τη Β. Αμερική στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Το αγωνιώδες ερώτημα που έθεταν πολλοί χριστιανοί πριν από μερικές δεκαετίες, αν δηλαδή έχει μέλλον η πίστη τους ή πρόκειται να πεθάνει —La christianisme va-t-ill mourir? (O χριστιανισμός πρόκειται να πεθάνει;) ήταν o τίτλος ενός πολυδιαβασμένου βιβλίου του Jean Delumau, το 1977— αφορούσε τελικά μόνο τις ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ευρώπη ζούμε πράγματι την κατάρρευση του χριστιανισμού ως θεσμού, ως δογματικού οικοδομήματος, ως αξιακού συστήματος. H εκκοσμίκευση των ευρωπαϊκών κοινωνιών, ραγδαία τις τελευταίες τρεις-τέσσερεις δεκαετίες, δεν οδηγεί μόνο σε μια δραματική αριθμητική μείωση των χριστιανών, αλλά κατεδαφίζει το αιωνόβιο οικοδόμημα της χριστιανικής παράδοσης και παιδείας, ένα ολόκληρο πνευματικό σύμπαν, που είναι πλέον αδύνατο να μεταδοθεί από τους πρεσβύτερους στους νεότερους, από τους γονείς στα παιδιά, και καταποντίζεται στη λήθη. Η Ευρώπη αρνείται να μνημονεύσει καν τις χριστιανικές ρίζες της στον συνταγματικό χάρτη της.
Ο χριστιανισμός όμως αναπτύσσεται αλλού, ζει και θάλλει στον Τρίτο Κόσμο, στο Νότο. Ο χριστιανισμός δεν είναι πλέον ευρωπαϊκός ή αμερικανικός αλλά αφρικανικός, λατινοαμερικανικός, ασιατικός. Υπάρχουν 300 εκατομμύρια χριστιανοί στην Αφρική (σε ένα συνολικό πληθυσμό 800 εκατομμυρίων), 530 στην Λατινική Αμερική (η Βραζιλία είναι η πρώτη καθολική χώρα στον κόσμο, με 153 εκατομμύρια πιστούς), 67 εκατομμύρια στις Φιλιππίνες, ενώ δεν έχει ανοίξει ακόμη ό δρόμος για την Κίνα (υπάρχουν ωστόσο 15 εκατομμύρια καθολικοί και άλλα τόσα τουλάχιστον προτεστάντες).
Έκτος όμως από τη μετατόπιση του γεωγραφικού άξονα, αρχίζει να διαγράφεται και μια μετατόπιση του ομολογιακού άξονα, από τον καθολικισμό στον (νεο)προτεσταντισμό. Μολονότι η Καθολική Εκκλησία εξακολουθεί να υπερτερεί αριθμητικά και οι παραδοσιακές προτεσταντικές ομολογίες καλά κρατούν, οι νεοπροτεσταντικές ομολογίες, ευαγγελικού, πεντηκοστιανού και χαρισματικού τύπου, εμφανίζουν μια εντυπωσιακή δυναμική —αποτελούν ασφαλώς, μαζί με τα ισλαμιστικά κινήματα, το πιο ενδιαφέρον θρησκευτικό φαινόμενο της εποχής μας. Χωρίς θεσμικές δεσμεύσεις ιδρύουν παντού, με ραγδαίο ρυθμό, κοινότητες, γύρω από έναν αυτοανακηρυσσόμενο πάστορα, κοινότητες ενθουσιαστικές (έντονη σωματική συμμετοχή κατά τη λειτουργία), ηθικά αυστηρές (ακριβής τήρηση των εντολών), φονταμενταλιστικές (κυριολεκτική ερμηνεία της Βίβλου), με θερμή ιεραποστολική διάθεση. Στη Βραζιλία, επί παραδείγματι, το προπύργιο του καθολικισμού, 600.000 πιστοί εγκαταλείπουν κατ’ έτος την Καθολική Εκκλησία, η οποία είχε χάσει σε 25 χρόνια το 1/4 των μελών της και έχει πέσει στο 70% του συνολικού πληθυσμού, ενώ οι νεοπροτεστάντες ανέρχονται ήδη στο 18%. Οι καθολικοί ιερείς της Βραζιλίας είναι 14.000 (δηλαδή ένας ανά 90.000 κατοίκους), ενώ οι νεοπροτεστάντες πάστορες είναι ήδη τριπλάσιοι.
Και η Ορθοδοξία μέσα σε όλα αυτά τί κάνει; Που βρίσκεται; Λήγοντος του 20ού αιώνα, τής έτυχε ένα αναπάντεχο ιστορικό δώρο: η κατάρρευση του κομμουνισμού τής έδωσε τη δυνατότητα να ξανακερδίσει τα ιστορικά εδάφη της (Ρωσία, Βαλκάνια) και να επανευαγγελιστεί τους ανθρώπους εκεί. Πέραν τούτου ουδέν. Από όλο τον υπόλοιπο κόσμο οι Ορθόδοξοι απουσιάζουν. Ο λόγος είναι απλός: Δεν υπάρχει ουσιαστικά Ορθόδοξη ιεραποστολή. Μπορεί όσοι διαβάζουμε το Πάντα τα έθνη, το τριμηνιαίο περιοδικό του Γραφείου Εξωτερικής Ιεραποστολής της Αποστολικής Διακονίας, να συγκινούμαστε από την ηρωική συχνά προσπάθεια που κάνουν αβοήθητοι λίγοι Ορθόδοξοι κληρικοί και λαϊκοί, αλλά το μετρήσιμο τελικό αποτέλεσμα είναι δυστυχώς αμελητέο, στατιστικώς αδιάφορο. Έχουμε επίσης αναπτύξει, είναι αλήθεια, τα τελευταία χρόνια σημαντική ιεραποστολική θεολογία. Τη φετινή χρονιά εκδόθηκαν δύο πολύ καλά σχετικά βιβλία, το ένα του αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου (Γιαννουλάτου), Ιεραποστολή. Στα ίχνη του Χριστού (Αποστολική Διακονία) και το άλλο του καθηγητή Πέτρου Βασιλειάδη, Ενότητα και μαρτυρία. Ορθόδοξη χριστιανική μαρτυρία και διαθρησκειακός διάλογος — Εγχειρίδιο Ιεραποστολής (Επίκεντρο). Σύμφωνοι, έχουμε πια θεολογία της ιεραποστολής, δεν έχουμε όμως ιεραποστολή. «Γιατί, ενώ η ορθόδοξη ιεραποστολή άρχισε σχεδόν ταυτόχρονα με την προτεσταντική στην Κορέα, σήμερα [1989], οι Προτεστάντες έφτασαν τα 5,5 εκατομμύρια και οι Ορθόδοξοι μόλις πλησιάζουν τις 2000», αναρωτιέται ο αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος; Σύμφωνα μάλιστα με τον Άτλαντα, το 2007, ενώ οι Ορθόδοξοι εξακολουθούν να είναι 2.000 και δεν τους περιλαμβάνει καμία στατιστική μελέτη, οι προτεστάντες είναι περίπου 20.000.000 (το 40% του συνολικού πληθυσμού της χώρας). Ας προσθέσω ότι υπάρχουν 16.500 (νεο)προτεστάντες Κορεάτες ιεραπόστολοι που δρουν σε 173 χώρες και ότι 126 από αυτούς έχουν χάσει τη ζωή τους από το 1999 μέχρι σήμερα, κατά την εκτέλεση της αποστολής τους.
Η απουσία της Ορθοδοξίας από τον Τρίτο Κόσμο οφείλεται ασφαλώς σε λόγους ιστορικούς. Η διάδοση του χριστιανισμού εκεί συνδέεται αφετηριακά με τις στρατιωτικές ή πολιτικές εξορμήσεις της Δύσης προς ανακάλυψη νέων χωρών ή αγορών (κυρίως, κατά τον 16ο αιώνα, με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου, η οποία οδήγησε τους Ισπανούς και Πορτογάλους κατακτητές στην Ν. Αμερική, και κατά τον 19ο αιώνα, με την ίδρυση των αποικιοκρατικών αυτοκρατοριών της Γαλλίας και της Αγγλίας πρωτίστως). Η επέκταση της Δύσης σημαίνει αυτομάτως και επέκταση του χριστιανισμού. Η ιστορική αιτιολογία όμως δεν μπορεί να αποτελεί το επαναπαυτικό άλλοθι για τον σημερινό ιεραποστολικό λήθαργο της Ορθοδοξίας. Η Ορθοδοξία δεν έχει σήμερα ιεραποστολή κυρίως επειδή καταπλακώθηκε από την εθνική ιδέα και αναλώθηκε στους κάθε λογής εθνικούς αγώνες. Οι εθνικές επιδιώξεις απορρόφησαν όλη τη δραστηριότητά της και δεν της έμειναν δυνάμεις για τη διάδοση του Ευαγγελίου. Η εθνικιστική ιδεολογία στην όποια προσχώρησαν όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες τις έφερε σε αντίθεση και μεταξύ τους και εμπόδισε μια σταθερή και συντεταγμένη Ορθόδοξη ιεραποστολική συνεργασία (όπως έκαναν ευρέως οι προτεστάντες) και, επιπλέον, αλλοίωσε την ίδια την ευαγγελική ουσία του ιεραποστολικού εγχειρήματος τους, όπου υπήρξε, και το μετέτρεψε πολλές φορές σε εξαγωγή εθνικισμού.
Οι Ορθόδοξοι χριστιανοί δεν έχουν ιεραποστολική συνείδηση. Ανταποκρίνονται πρόθυμα σε κάθε εθνικό προσκλητήριο, ακόμη και στο πιο έξαλλο, αλλά δεν έχουν ώτα ακούειν την εντολή του αναστημένου Χριστού «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη», ίσως επειδή δεν πιστεύουν στη διαβεβαίωσή του «και ιδού εγώ μεθ’ υμών ειμί πάσας τας ημέρας έως της συντέλειας του αιώνος» (Μτ 28, 19-20). Η εντολή της αποστολικής μαρτυρίας θεωρούμε ότι αφορά την ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας και όχι το εκάστοτε παρόν της, μας συγκινεί περισσότερο η σημαία και ο εθνικός ύμνος από ό,τι ο Σταυρός του Χριστού και το Ευαγγέλιό του. Σήμερα που ο χριστιανισμός καταρρέει στην Ευρώπη και μετακινείται αλλού, ο περιορισμός της Ορθοδοξίας στα γεωγραφικά όρια της ευρωπαϊκής ηπείρου θα την οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε ιστορικό μαρασμό.
«Η Ορθοδοξία στο σύγχρονο κόσμο» είναι συνηθισμένο και προσφιλές θέμα πολλών εκκλησιαστικών διαλέξεων, όπου ακούγονται διάφορες θεολογικές λιγούρες, πως τάχα ο σύγχρονος κόσμος διψάει για το σωτηριώδες μήνυμα που μόνο η Ορθοδοξία κατέχει αυθεντικά και αναλλοίωτα κ.λπ. κ.λπ. Για να μεταδώσεις ένα μήνυμα πρέπει αρχικώς και κυρίως να υπάρχεις. Η ιεραποστολή για τους χριστιανούς εν γένει αποτελούσε πάντοτε υπακοή στις εντολές του Χριστού («καθώς απέσταλκέ με ο πατήρ, καγώ πέμπω υμάς» Ιω 20, 21 ή «εσεσθέ μοι μάρτυρες [...] έως εσχάτων της γης» Πρ 1, 8), συμμόρφωση προς την αποστολικότητα της Εκκλησίας, μαρτυρία αλήθειας και αγάπης, ειδικά όμως για την Ορθοδοξία σήμερα, όπως διαμορφώνεται η νέα παγκόσμια χριστιανική πραγματικότητα, αποτελεί όρο εκ των ουκ άνευ για την ιστορική επιβίωση της.
* Ο κ. Σταύρος Ζουμπουλάκης είναι συγγραφέας-Διευθυντής του περιοδικού Νέα Εστία. Το κείμενο αποτελεί περίληψη άρθρου του στη Νέα Εστία τχ.1806, Δεκέμβριος 2007.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου